Personeelskosten in Coronajaar 2020: eerste inzichten

Hoe presteert het Nederlandse zorglandschap in coronajaar 2020? In ons vorige blog hebben we een eerste blik geworpen op de jaarcijfers van 2020, waarbij we schreven over coronacompensatie en het effect hiervan op de omzet. In dit blog bieden we een eerste inzicht in de financiële ontwikkelingen op het personele vlak. Hoe ontwikkelen de personeelskosten zich, wat zijn de belangrijkste drijvers hiervan, en wat betekent dit voor de toekomst?

Externe factoren: zorgbonus & verzuim

Voordat we de cijfers induiken bespreken we een tweetal ontwikkelingen die de personeelskosten in 2020 beïnvloeden. De eerste is de uitkering van de zorgbonus. In 2020 heeft het Rijk besloten dat alle zorgmedewerkers die in hun werk direct of indirect de gevolgen van het coronavirus hebben ondervonden een bonus van € 1000 netto ontvangen. Hoewel niet alle aanbieders gebruik hebben gemaakt van de regeling, heeft de uitkering van de bonus gemiddeld gezien een stuwend effect op de personeelskosten.

Een andere ontwikkeling die in 2020 terug te zien is in de zorgsector is een toename van het ziekteverzuim. Het verzuim in de gehele gezondheids- en welzijnszorgsector ligt al jaren boven het landelijk gemiddelde, en vertoont bovendien een stijgende trend. Uit cijfers van het CBS blijkt dat het verzuimpercentage in 2020 opnieuw toeneemt, en wel met 0,7 procentpunt; de grootste stijging in jaren. Dit kan komen doordat er meer mensen ziek waren in 2020, maar bijvoorbeeld ook door quarantaineverplichtingen. Een hoger verzuim heeft een directe invloed op de personeelskosten. Wanneer de dienstverlening doorgang vindt dient er voldoende personeel beschikbaar te zijn; wanneer dit niet binnen het eigen personeelsbestand kan worden opgevangen door hoog verzuim kan dit er mogelijk toe leiden dat er extern personeel ingehuurd moet worden, wat de kosten flink kan opdrijven.

De ontwikkeling van het verzuimpercentage in de gezondheids- en welzijnszorg. Bron: CBS

Eerste inzichten in het zorglandschap

Op basis van deze ontwikkelingen zou je op het eerste gezicht verwachten dat de personeelskosten in de zorgsector in 2020 zijn toegenomen. Maar wat zien we terug in de eerste beschikbare jaarcijfers over 2020?

We zien dat de personeelskosten in absolute zin weliswaar gemiddeld flink stijgen. Dit geldt voor zowel de kosten voor eigen personeel als voor de kosten voor ingehuurd personeel. Dit is het gevolg van een aantal ontwikkelingen, zoals hogere kosten per FTE (i.e. hogere beloningen), meer inhuur, en de zorgbonus. Wanneer we de personeelskosten echter uitdrukken in een % van de omzet, blijven deze in 2020 vrijwel gelijk; de hogere kosten leiden daarmee niet direct tot een lagere winst.

Wanneer we op zoek gaan naar verklaringen voor deze ontwikkeling, zien we dat de omzet flink is gestegen. De omzet is zelfs sneller gegroeid dan het personeelsbestand; de productiviteit van de gemiddelde werknemer is in 2020 toegenomen. Op het eerste gezicht lijkt dit goed nieuws, maar er moet een belangrijke kanttekening geplaatst worden. Zoals we vorige keer schreven wordt de omzetgroei vooral gedreven door compensatiemaatregelen, welke (in ieder geval deels) eindig zijn. Wanneer de steun wegvalt, zullen zorgaanbieders zelf de broek op moeten houden.

Ontwikkeling van de personeelskosten

A-INSIGHTS heeft onderzoek gedaan naar de ontwikkeling van de personeelskosten in het Nederlandse zorglandschap op basis van een steekproef van 119 zorgaanbieders, die verschillen in omvang en verleende zorgvorm; zo bevat de set aanbieders van jeugdzorg, ouderenzorg en gehandicaptenzorg, maar ook GGZ-aanbieders en Jeugdbescherming en -reclasseringspartijen.

In de jaarcijfers van deze aanbieders zien we dat de personeelskosten in absolute zin flink zijn gestegen; gemiddeld met 7,5%. Wanneer we de personeelskosten uitdrukken in een percentage van de omzet, zien we echter dat deze in 2020 vrijwel gelijk zijn gebleven; 75,0% in 2020, ten opzichte van 74,9% een jaar eerder. De druk van de personeelskosten op het resultaat is in 2020 dus vrijwel gelijk gebleven. Wanneer we de personeelskosten opsplitsen in kosten voor eigen personeel en kosten voor ingehuurd personeel, zien we dat de verhouding van deze twee in 2020 vrijwel hetzelfde is als in 2019. De kosten voor eigen personeel (t.o.v. de omzet) nemen met 0,1 procentpunt toe naar 66,4%, terwijl de druk van de kosten voor ingehuurd personeel in zowel 2019 als 2020 8,6% bedraagt.

De ontwikkeling van de personeelskosten als % van de omzet. Bron: A-INSIGHTS

We concluderen dat de personeelskosten ten opzichte van de omzet in 2020 vrijwel gelijk zijn gebleven; er lijkt niet veel te zijn veranderd. Hoe rijmt dit met de ontwikkelingen die we hiervoor hebben besproken? We duiken verder de cijfers in op zoek naar een verklaring.

Drijvers ontwikkeling eigen personeelskosten

Allereerst kijken we naar de kosten voor eigen personeel. In absolute termen stijgen de kosten voor eigen personeel gemiddeld met 7,5%. Deze toename wordt voor het grootste deel gedreven door loonstijgingen. De lonen & salarissen per FTE nemen gemiddeld met 4,5% toe; werknemers zijn dus per saldo meer gaan verdienen. Hogere lonen vertalen zich automatisch door naar een hogere afdracht van sociale lasten en pensioenpremies, maar daarnaast stijgen ook de overige personeelslasten (waar o.a. reis- en opleidingskosten onder vallen). Verder worden de personeelskosten in absolute zin opgedreven door het aannemen van meer personeel; gemiddeld gezien neemt het personeelsbestand van de geanalyseerde aanbieders (gemeten in FTE) met 2% toe.

Ten slotte speelt de zorgbonus hier een rol; wanneer zorgaanbieders ervoor hebben gekozen om de zorgbonus voor hun personeel aan te vragen (en uit te betalen), drijft dit de personeelskosten flink op. Dit effect wordt verder versterkt omdat de zorgaanbieders zowel de netto bonus van € 1000 als de bijbehorende sociale afdracht als kosten boeken.

De reden dat de kosten van eigen personeel als % van de omzet in 2020 vrijwel gelijk blijven, is dat de omzet van de zorgaanbieders ook flink is toegenomen; de gemiddelde omzetgroei bedraagt 7,4%. Deze groei wordt voor een groot deel gedreven door een verhoogde productiviteit. De gemiddelde omzet per FTE neemt in 2020 toe met 5,1%; dit impliceert dat 1 FTE in 2020 gemiddeld 5,1% meer omzet genereert dan in 2019. Daarnaast beïnvloedt de groei van het personeelsbestand ook de ontwikkeling van de omzet.

Een belangrijke kanttekening bij de hogere productiviteit is dat de omzet(groei) voor een flink deel uit coronagerelateerde opbrengsten bestaat, zoals de continuïteitsbijdrage en de meerkostenregeling (zie ons vorige blog). De continuïteitsbijdrage betreft een vergoeding voor zorg die in essentie niet geleverd is. Dit vertekent de ontwikkeling van de productiviteit; de gemiddelde medewerker genereert in 2020 weliswaar 5,1% meer omzet dan in 2019, maar er is niet gemiddeld 5,1% meer productie gedraaid, omdat er tegenover een deel van deze extra omzet geen zorgprestaties tegenover staan.

Een laatste factor in dit verhaal is de eerder genoemde zorgbonus. Deze heeft een stuwend effect op de personeelskosten (in €), maar deze wordt vanuit het Rijk gefinancierd door middel van een subsidie. Wanneer een zorgaanbieder de zorgbonus aanvraagt en uitbetaalt, leidt dit tot zowel extra inkomsten (de subsidie) als tot extra personeelskosten (de uitbetaling en afdracht van sociale lasten). Hierdoor stijgen zowel de gemeten productiviteit (omzet per fte) als de loonkosten per FTE. Doordat de zorgbonussubsidie en de gerelateerde personeelskosten echter even groot zijn, is het effect op de % personeelskosten minimaal.

We concluderen dat de eigen personeelskosten in 2020 in absolute zin flink zijn gestegen. Dit is grotendeels gedreven door hogere lonen, maar daarnaast stijgen de andere personeelskosten en speelt de zorgbonus een rol. Tegelijkertijd zijn de opbrengsten ook flink toegenomen, deels gedreven door een hogere productiviteit per medewerker. Een belangrijke kanttekening hierbij is dat de productiviteitsverhoging deels terug te leiden is naar coronagerelateerde opbrengsten, waar niet in alle gevallen zorgprestaties tegenover staan; de werkelijke productiviteitsontwikkeling ligt dus mogelijk lager.

Drijvers ontwikkeling ingehuurd personeel

Als tweede kijken we naar de ontwikkeling van de kosten voor ingehuurd personeel. In absolute zin zijn deze kosten in 2020 met gemiddeld 7,3% gestegen; er is dus wel in toenemende mate gebruik gemaakt van externe krachten. Een logische verklaring hiervoor is het hogere ziekteverzuim in de zorgsector, wat bij de partijen in de geanalyseerde set terug te zien is; het gemiddelde ziekteverzuim neemt bij de aanbieders in 2020 toe van 6,1% in 2019 naar 6,5% in 2020. Doordat de omzet echter ook groeit, blijft de % druk van de kosten voor ingehuurd personeel in 2020 vrijwel gelijk.

Bij de kosten voor ingehuurd personeel speelt echter nog een andere ontwikkeling. Een van de steunmaatregelen vanuit de overheid betreft de meerkostenregeling, waarbij aanbieders de extra coronagerelateerde kosten vergoed krijgen. Dit geldt zowel voor kosten op materieel vlak, als voor kosten op personeel vlak. Dit houdt in dat zorgaanbieders (een deel van) de extra inhuur direct vergoed hebben gekregen vanuit de financiers. Dit resulteert in een zelfde effect als bij de zorgbonus; doordat de extra gemaakte kosten ook direct terugkomen in de omzet, is het effect op de % kosten minimaal.

Vooruitblik naar de toekomst

Op het eerste gezicht is het beeld wat we in 2020 terugzien positief. De personeelskosten zijn in absolute zin weliswaar toegenomen, maar doordat de opbrengsten ook flink toenemen leidt dit niet direct tot een lagere winstgevendheid. Een belangrijke kanttekening is dat een flink deel van de omzetgroei volgt uit coronagerelateerde opbrengsten. De zorgbonussubsidie en meerkostenregeling zijn daarbij direct te herleiden naar resp. de eigen personeelskosten en kosten aan ingehuurd personeel, terwijl de continuïteitsbijdrage bijdraagt aan een hogere productiviteit (omzet per FTE).

Wat betekent dit voor de toekomst? Feit is dat de coronagerelateerde opbrengsten (in ieder geval deels) eindig zijn. In 2020 zijn de hogere personeelskosten (deels) gefinancierd vanuit de steunmaatregelen, waardoor het effect op de winstgevendheid gelimiteerd is gebleven. Wanneer de steunmaatregelen in de toekomst echter wegvallen, zullen zorgaanbieders de hogere personeelskosten weer zelfstandig moeten financieren. Voor gemeenten en andere financiers blijft het dus zaak om ook in de komende jaren de financiën van zorgaanbieders in de gaten te houden, om bij de kunnen sturen wanneer nodig en daarmee de continuïteit van de zorg te garanderen.

Meer inzicht in de financiële positie van uw zorgaanbieders? In de Aanbiedermonitor maakt A-INSIGHTS het continuïteitsrisico en de onderliggende variabelen per aanbieder inzichtelijk, en beschik je altijd over de meest recente data. Interesse? Neem dan contact met ons op.