Coronacompensatie in de jaarrekening

In 2020 hebben zorgaanbieders gebruik kunnen maken van een aantal corona gerelateerde steunmaatregelen. In dit artikel leggen we uit hoe het ook alweer zat met de steunmaatregelen, en hoe deze terug te zien zijn in de jaarrekening. Nu ook de eerste jaarcijfers gepubliceerd zijn, zijn we ook in staat om een eerste inzicht te bieden in het gebruik van de steunmaatregelen, en de effecten hiervan op de financiën.

Steunmaatregelen in het Sociaal Domein

Zorgaanbieders in Nederland hebben in 2020 veelvuldig gebruik kunnen maken van steunmaatregelen vanuit de belangrijkste financiers; de gemeenten, de zorgkantoren, en het Rijk. De belangrijkste twee zijn de compensatie voor omzetderving en de meerkostencompensatie.

De compensatie voor omzetderving is opgezet om de financiering van zorgaanbieders niet terug te laten vallen, met als doel om (acute) liquiditeitsproblemen te voorkomen. Aanbieders krijgen daarom, wanneer er omzetterugval plaatsvindt, de financiering aangevuld tot het niveau van de gemiddelde financiering van 2019 (+ indexatie). Daarnaast krijgen aanbieders via de meerkostenregeling hun extra gemaakte kosten vergoed, op zowel personeel als materieel vlak. Denk hierbij aan kosten voor beschermingsmiddelen, maar ook voor extra ingehuurd personeel en bijvoorbeeld de huur van extra locaties. Aan de meerkostenvergoedingen zijn wel verschillende eisen verbonden; zo moeten de kosten onder andere een direct gevolg zijn van de maatregelen, en noodzakelijk zijn om te zorg te continueren.

Daarnaast heeft het Rijk in 2020 besloten dat alle zorgmedewerkers die in hun werk direct of indirect de gevolgen van het coronavirus hebben ondervonden een bonus van € 1000 netto ontvangen. Deze bonus wordt aangevraagd door en uitgekeerd via de zorgaanbieders; hiervoor ontvangen zij een extra subsidie. Niet alle zorgaanbieders hebben de zorgbonus echter aangevraagd voor hun medewerkers; zo hebben de gecertificeerde instellingen (GI’s) in oktober al laten weten geen zorgbonus aan te vragen voor hun medewerkers. Naast de specifieke steunmaatregelen voor zorgaanbieders en de zorgbonussubsidie hebben zorgaanbieders ook de mogelijkheid om gebruik te maken van de 'reguliere' steunmaatregelen, waaronder de NOW-regeling. Wanneer zorgaanbieders gebruik maken van deze regeling vervalt echter het recht op de compensatie voor omzetderving en meerkosten; om deze reden hebben zorgaanbieders hier amper gebruik van gemaakt.

Coronacompensatie in de jaarrekening

Hoe zijn de steunmaatregelen verwerkt in de jaarverslaggeving? Dit verschilt voor de omzetderving- en meerkostencompensatie en voor de zorgbonussen. De eerstgenoemde worden verwerkt in de opbrengsten. De precieze rapportagevorm verschilt, maar vaak worden de bijdragen als losse opbrengstenpost gespecificeerd, of wordt de bijdrage omschreven in de toelichting. Grote aanbieders zijn ook verplicht om een bijlage bij de jaarrekening te publiceren, waarin zij per financieringsstroom specificeren welke bedragen zij aan vergoeding hebben ontvangen. Hierbij wordt gedifferentieerd tussen de continuïteitsbijdrage, personele- en materiële meerkostenvergoedingen.

De zorgbonus bestaat uit twee componenten; een subsidiecomponent, en een uitkeringscomponent. Deze kunnen op twee verschillende manieren verwerkt worden in de jaarrekening.Enerzijds kunnen aanbieders ervoor kiezen om de zorgbonussubsidie op te nemen onder de opbrengsten, en de uitkering van de zorgbonus op te nemen onder de personeelskosten. In dit geval beïnvloedt de zorgbonus de totale omzet en de hoogte van de personeelskosten.

Anderzijds kunnen zorgaanbieders er ook voor kiezen om de subsidie en de uitkering met elkaar te verdisconteren in de personeelskosten. In dit geval wordt de subsidie als ‘negatieve last’ opgenomen. Wanneer deze methodiek gehanteerd wordt, is het mogelijk dat de post niet terug te zien is in de kostenposten, maar mogelijk alleen in de toelichting of zelfs helemaal niet naar voren komt in de kostenuitsplitsing.

Aandachtspunten bij de jaarcijfers

De steunmaatregelen en zorgbonus beïnvloeden de cijfers in de jaarrekening. Doordat de compensaties, en mogelijk de zorgbonussubsidie, in de opbrengsten zijn opgenomen kan het lijken alsof een aanbieder een flinke omzetgroei realiseert, terwijl deze ‘groei’ vooral uit corona gerelateerde opbrengsten bestaat. Dit geeft een vertekend beeld omdat de compensatie voor de zorgbonus en de meerkosten eindig zijn, en de extra omzet dus mogelijk weer verdwijnt in 2021. Voor de compensatie omzetderving is het ook onzeker of deze in 2021 terugkomt.

Daarnaast leidt de zorgbonus, wanneer de opbrengsten niet zijn verdisconteerd met de kosten, tot hogere personeelskosten. Hoewel er in 2021 opnieuw een zorgbonus is aangekondigd, zijn deze extra kosten ook niet van structurele aard. De zorgbonus kan er dus toe leiden dat de personeelskosten onevenredig hoog zijn in 2020. Bij het bekijken van de jaarcijfers is het daarom goed om scherp te zijn op eventuele toelichtingen, en rekening te houden met de eenmalige corona gerelateerde baten en lasten.

Als laatste is het belangrijk om in acht te nemen dat de uitgekeerde compensaties voorschotten betreffen. Er bestaat dus nog onzekerheid over de definitieve hoogte van de uitkeringen, en er kunnen in de jaarrekening van 2021 nog herrubriceringen plaatsvinden.

Eerste inzichten in het zorglandschap

A-INSIGHTS heeft, op basis van een steekproef, onderzoek gedaan naar het gebruik van de steunmaatregelen door de zorgaanbieders, en het effect hiervan op de omzetontwikkeling. Uit het onderzoek blijkt dat er veelvuldig gebruik is gemaakt van de steunmaatregelen, met name door grotere zorgaanbieders. Dit geldt voor zowel de compensatie voor omzetderving en meerkosten, als voor de zorgbonussubsidie.

Daarnaast is gekeken naar het effect van de steunmaatregelen op de omzetontwikkeling. Uit de jaarcijfers blijkt dat de compensatiemaatregelen in 2020 goed zijn voor zo’n 5% van de totale omzet van de zorgaanbieders. De maatregelen stuwen daarmee de omzetontwikkeling van de zorgaanbieders; waar de totale omzetgroei exclusief corona gerelateerde opbrengsten 1,9% bedraagt, wordt dit door de maatregelen omhooggedreven naar 7,3%. In andere woorden: de verschillende overheidsinstanties zorgen in 2020 voor een additionele 5% omzetgroei door uitbetaling van de steunmaatregelen.

De steunmaatregelen lijken daarmee het gewenste effect te hebben; de financiering is doorgezet, en er vindt (in ieder geval gemiddeld gezien) geen omzetterugval plaats. Wel is het zaak dat de zorgaanbieders zich niet te snel rijk rekenen; de maatregelen zijn (in ieder geval deels) eindig, en mogelijk valt een deel van de extra omzet in 2021 weer weg. Het lijkt daarom verstandig om eventuele positieve resultaten met een conservatieve bril te bekijken, om eventuele terugval in de toekomst voor te zijn.

Gebruik van de steunmaatregelen

Om een eerste inzicht te bieden in het gebruik van de steunmaatregelen in het Nederlandse zorglandschap in 2020 heeft A-INSIGHTS een analyse gedaan op een steekproef van 60 zorgaanbieders. Doordat de sample partijen bevat van verschillende omvang, die bovendien actief zijn in verschillende zorgvormen, is deze sample representatief voor een eerste indruk over het Nederlandse zorglandschap.

De aanbieders zijn opgedeeld in vier groottecategorieën op basis van omzet: klein (minder dan € 10 miljoen), middel (€ 10 - € 50 miljoen), middelgroot (€ 50 - € 100 miljoen), en groot (meer dan € 100 miljoen). Allereerst is bekeken in welke mate er gebruik is gemaakt van de verschillende steunmaatregelen en subsidies; dit is weergegeven in onderstaande tabel.

Grootte (2019)# Aanbieders# melding van gebruik compensatieregelingen in jaarrekening# zorgbonus genoemd in jaarrekeningKlein (< € 10 mln)1321Middel (€ 10 - 50 mln)17810Middelgroot (€ 50 - 100 mln)151211Groot (> € 100 mln)151415Totaal603637

Het lijkt erop dat grote aanbieders veelvuldiger gebruikmaken van de steunmaatregelen dan de kleine aanbieders, en ook vaker de zorgbonus hebben aangevraagd voor hun personeel; in de grootste twee categorieën maakt 87% van de aanbieders melding van compensatieregelingen, tegenover 33% in de kleinste twee categorieën. Het is echter ook mogelijk dat dit het gevolg is van de rapportageverplichtingen; kleine zorgaanbieders zijn niet verplicht om uitgebreide toelichtingen in de jaarrekening bij te voegen, en ook de bijlage is voor deze aanbieders niet verplicht. Het is daarom mogelijk dat kleine aanbieders wel gebruik gemaakt hebben van de compensatieregelingen, maar dat dit niet terug te zien is in de jaarrekeningen. Wat in ieder geval wel geconcludeerd kan worden, is dat de grote Nederlandse zorgaanbieders veelvuldig gebruik hebben gemaakt van de beschikbare compensatieregelingen.

Effect van de steunmaatregelen op de omzetontwikkeling

Daarna is gekeken naar het effect van de steunmaatregelen op de omzet(ontwikkeling) van de aanbieders. In de onderstaande figuur is de gemiddelde omzet van de geanalyseerde aanbieders uiteengezet, voor zowel 2019 als 2020. In 2020 is bovendien een onderscheid gemaakt tussen de reguliere opbrengsten, en de corona gerelateerde opbrengsten; laatstgenoemde betreft een optelsom van de continuïteitsbijdrage, de meerkostenvergoeding, en de zorgbonussubsidie.

In de figuur is te zien dat de gemiddelde omzet van de geanalyseerde aanbieders tussen 2019 en 2020 is toegenomen van € 72,6 miljoen naar € 77,9 miljoen; een omzetstijging van 7,3%. Er is in 2020 echter ook gemiddeld voor € 3,9 miljoen aan totale steunmaatregelen ontvangen; dit komt neer op 5% van de totale omzet in dit jaar. Wanneer de steunmaatregelen buiten beschouwing worden gelaten, bedraagt de omzetgroei dan ook slechts 1,9%; significant lager dan de eerder genoemde 7,3%. Er kan dus gesteld worden dat de gemiddelde omzet in het Nederlandse zorglandschap toeneemt, maar dat deze ontwikkeling wordt gedreven door de steunmaatregelen en de zorgbonussubsidie.

Verschillen per groottecategorie

Wanneer we de aanbieders opdelen naar grootte, kunnen we verdere conclusies trekken. In de onderstaande figuur zijn de resultaten te zien voor eenzelfde soort analyse, waarbij onderscheid is gemaakt tussen de verschillende groottecategorieën.

Het is duidelijk zichtbaar dat de corona gerelateerde opbrengsten bij de middelgrote en grote aanbieders het grootste effect hebben in 2020; binnen beide categorieën beslaan deze opbrengsten 5% van de totale omzet. Daarnaast zijn de steunmaatregelen binnen deze categorieën een belangrijke groeidrijver; waar de omzetontwikkeling exclusief corona gerelateerde opbrengsten resp. 1,6% en 0,8% bedraagt voor de middelgrote en grote aanbieders, neemt dit inclusief corona gerelateerde opbrengsten toe naar 7,2% en 6,6%; een toename van meer dan 5 procentpunt.

Bij de kleinere aanbieders hebben de steunmaatregelen een minder grote impact; dit geldt vooral voor de aanbieders in de categorie tot een omzet van € 10 miljoen. Wel is het hier opnieuw belangrijk om in het achterhoofd te houden dat dit een mogelijk gevolg is van de rapportageverplichtingen.

Meer weten over de gevolgen van de coronacrisis op de financiële positie van de Nederlandse zorgaanbieders? De jaarrekeningen van zorgaanbieders komen ondertussen gestaag beschikbaar. In de komende periode zal A-INSIGHTS verder onderzoek doen, onder andere naar de gevolgen op de winstgevendheid van het Nederlandse zorglandschap in 2020. Interesse in de meest recente inzichten over een van uw specifieke zorgaanbieders? Neem dan contact met ons op.